Skera hausinn af?

noreply • 28. maí 2021

Það var gaman að fylgjast með Silfrinu á sunnudaginn, menntamálin í forgrunni og nú að miklu leyti vegna skýrslu sem kom út fyrir ári síðan frá Evrópumiðstöð um nám án aðgreiningar og sérþarfa . Mjög merkilegt plagg sem nú er mikið fjallað um því skýrslan kom nýlega út á íslensku (en skýrslan kom út á ensku fyrir ári síðan). Þorbjörg Helga stóð sig frábærlega og náði að fara vel yfir þann flókna vanda sem blasir við. En mig langar að grípa boltann og halda aðeins áfram með umræðuna.

Ég hef tekið eftir því að margir halda að skýrslan um nám án aðgreiningar sé einhverskonar samantekt frá PISA en það er alls ekki rétt. Um er að ræða risa úttekt sem tók tvö ár í framkvæmd, hófst árið 2015 og lauk með útgáfu skýrslunnar í byrjun síðasta árs. Auðvitað er vísað í niðurstöður PISA en þetta er miklu viðameiri úttekt sem byggir á fjölda skólaheimsókna, viðtala og spurningalista sem lagðir voru fyrir alla hagsmunaaðila og öll skólastig.  Ég hvet ykkur til að lesa! En megin áherslan við úttektina var að kanna hversu árangursrík innleiðing menntastefnu ríkisins um skóla án aðgreiningar hefði verið.

Það virðist hafa farið framhjá flestum að í ágúst síðastliðunum var einmitt haldin ráðstefna í Reykjavík þar sem fjallað var um umrædda úttekt Evrópumiðstöðvar en með því að smella á hlekkinn er hægt að hlusta á þá ráðstefnu og fylgjast með því þegar aðgerðaáætlun um viðbrögð við skýrslunni var kynnt af þáverandi menntamálaráðherra. Ekki það að ég hafi séð nokkuð meira af þeirri framkvæmdaáætlun. Af því sem kemur fram í gögnum ráðstefnunnar að ráða er þar að auki starfandi starfshópur sem á að vera að glíma við verkefnið sem mér sýnist að eigi að skila af sér í lok árs 2019. Við bíðum öll spennt eftir því.




En að efninu. Mig langar að tala í lausnum. Það eru í rauninni að finna ágætis tíðindi í skýrslunni. Það er nefnilega þannig að þar kemur fram að gildandi menntastefna sem birtist meðal annars í Aðalnámskrá leik- og grunnskóla (2011) virðist vera í meginatriðum í þokkalegu lagi. Það þarf bara að koma henni almennilega í framkvæmd – samkvæmt skýrslunni sýnir skólakerfið okkar aðeins viðleitni en ekki getu til þess að framkvæma menntastefnuna. Og það er ekki að furða! Menntastefnunni var kastað inn í skólanna án nokkurrar innleiðingar og það staðfestir skýrslan. Sýn og stefna skólanna hafa almennt ekki verið endurskoðaðar í anda nýrrar menntastefnu – ekki heldur starfshættirnir, það heyrir til undantekninga og það undirstrika skýrsluhöfundar.

Það er heljarinnar verk að endurskoða sýn og stefnu skóla, það vita þeir sem það hafa gert og sennilega er það þess vegna sem skólastjórnendur hafa veigrað sér við þá vinnu. Það er ekki bara nauðsynlegt heldur er það skylda leik- og grunnskólastjórnenda að setja fram stefnu skólanna í skólanámskrá og sjá til þess að hún birtist í daglegu starfi hvers einasta nemanda. Það þarf líka að skapa það umhverfi sem styður við framkvæmd skóla án aðgreiningar og hjálpa kennurum við að koma í framkvæmd þeim starfsháttum sem duga til þess að koma til móts við fjölbreyttar þarfir nemenda. Að sjálfsögðu þarf svo að veita þann stuðning sem kennarar þurfa til þess að virkja nemendur með fjölbreyttan vanda – og þann stuðning þarf að veita á gólfinu. Sem sagt, faglegur stuðningur við skólastjóra og kennara kæmi okkur að minnsta kosti af stað – og það mun fyrr en framkvæmdáætlun yfirvalda eða starfshópur menntamálaráðherra!  

Það var sannarlega gott og skemmtilegt að þau Ragnar Þór Pétursson og Þorbjörg Helga Vigfúsdóttir voru sammála í Silfrinu um miðstýringarsýkina sem hefur grasserað lengi hjá ríki og sveitarfélögunum – þar verð ég að taka heilshugar undir með þeim. Er öll þessi miðlæga vinna að skila sér í betri þjónustu við nemendur? Er ekki nær að skólastjórnendur geti keypt sér aðstoð við að koma menntastefnunni í framkvæmd, kennararnir geti fengið hærri laun og aðstoð við að útfæra skóla án aðgreiningar í verki? Liggur fjármagnið ekki einmitt þar?

Hausinn er orðinn svo stór að limirnir eru orðnir blóðlausir. Eigum við að skera hausinn af og veitum skólastjórunum fjárhagslegt frelsi til þess að velja sér þau tæki og tól sem þeir þurfa til að koma menntastefnunni í framkvæmd, styðja við kennara og móta fjölbreytt og gott skólastarf sem kemur vel til móts við þarfir allra barna?

Vandi litlu sveitarfélaganna er af öðrum toga og ég mun fjalla um tækifæri til að leysa þeirra vanda hið fyrsta.

Kristrún Lind Birgisdóttir

Framkvæmdastjóri og eigandi Ásgarðs 


Áður birt á trappa.is fyrir nafnabreytingu


Vel sótt vinnustofa um gæðamál í leik- og grunnskólum

Eftir Kristrún Birgisdóttir • 24. október 2025
Innra mat í brennidepli – samtal, samvinna og innblástur Tæplega 60 stjórnendur úr leik- og grunnskólum tóku þátt í hagnýtri vinnustofu um innra mat og gæðastarf sem haldin var á Litla Torgi í Háskóla Íslands þann 23. október. Vinnustofan, sem skipulögð var fyrir Samtök sjálfstætt starfandi skóla, var hluti af metnaðarfullum áherslum samtakanna til að efla faglegt samtal, festa góðan starfsanda í sessi og byggja upp sameiginlegt verklag í gæðamálum sjálfstætt starfandi skóla. Markmiðið er að sjálfstætt starfandi skólar ástundi fyrirmyndar gæðastarfshætti og verði leiðandi í gæðamálum á Íslandi. Ráðgjafar Ásgarðs leiddu vinnustofuna þar sem markmiðið var að draga flókin vandamál saman á einblöðung og finna lausnir byggðar á gagnaöflun og betrumbættum starfsháttum. Þátttakendur unnu að fjölbreyttum og skemmtilegum verkefnum í hópum, svo sem að takast á við áskoranir eins og matvendni nemenda eða þegar stór hluti nemenda er enn ólæs við upphaf 2. bekkjar. Hóparnir þróuðu saman hagnýtar lausnir með orðfæri og aðferðum innra mats, með húmor og vaxandi hugarfar að leiðarljósi. Mikill metnaður þátttakanda var augljós sem og einbeittur vilji til að efla skilning á gæðamálum í menntastofnunum, samvinna var virk og þátttakendur óhræddir við að láta ljós sitt skína. Þátttakendur lýstu yfir mikilli ánægju með dagskrána og framsetninguna og sýndu áhuga á frekari stuðningi við innleiðingu gæðastarfs. Ekki skemmdi fyrir að María Ösp Ómarsdóttir, skólastýra í Árbæ, Árborg, lýsti mjög metnaðarfullri innleiðingu gæðastarfs í leikskólanum sínum. Þar hefur Maríu tekist að leiða starfsmannahópinn með miklum metnaði við að innleiða kerfisbundið innra mat á stuttum tíma, samhliða uppbyggingu skólastarfsins. Hún sýndi okkur að gæðastarf byggir á þátttöku starfsfólksins og sameiginlegum skilningi allra á markmiðum þess. Um var að ræða áhrifamikla frásögn af gríðarlega yfirgripsmikilli vinnu sem hefur skilað stöðugu og öruggu gæðastarfi í skólanum. Vinnustofan undirstrikaði mikilvægi samtals, samvinnu og stöðugrar endurskoðunar sem lykilþátta í gæðastarfi sjálfstætt starfandi skóla. Með markvissum aðferðum og samstilltu átaki verður innra mat ekki aðeins formlegt ferli, heldur lifandi verkfæri sem eflir skólastarf og farsæld barna. Við þökkum traustið sem okkur var sýnt með því að fela okkur að leiða þessa vinnustofu. Einnig þökkum við hlý orð og góðar viðtökur því þáttakendur voru ósparir á hrósið og lýstu yfir hversu gagnleg vinnan var. Kristrún, Tinna og Anna María

Hvar eru kennsluáætlanirnar?

Eftir Kristrún Birgisdóttir • 16. október 2025
Í nýjasta hlaðvarpi Ásgarðs ræða Kristrún Lind og Anna María Þorkelsdóttir mikilvægi kennsluáætlana í grunnskólum og þá staðreynd að þær vantar víða. Ný rannsókn Ásgarðs leiddi í ljós að einungis 16% grunnskóla landsins voru með virkar kennsluáætlanir í gildi fyrir haustið 2025 þegar málið var skoðað þann dagana 10.-14. október. Á þeim tímapunkti er um það bil 20% af skólaárinu þegar liðinn. Það er alvarlegt þegar litið er til þess að slíkar áætlanir eru bæði lögbundnar og grundvöllur góðs skólastarfs (1). Kennsluáætlanir eru lykilatriði í gæðastarfi skóla – þær tryggja samfellu í námi, gera nemendum kleift að skilja tilganginn með náminu og gera foreldrum kleift að fylgjast með og styðja börnin sín. Þegar áætlanir eru aðgengilegar á heimasíðu skólans fá bæði foreldrar og yfirvöld innsýn í áherslur í námi, kennslu og ekki síður námsmati (2). Í umræðunni kemur fram að skólum vanti oft leiðbeiningar og stuðning við gerð kennsluáætlana og hvernig má bæta stuðninginn. Einnig kemur fram að í mörgum tilvikum eru kennsluáætlanir geymdar lokaðar inni í kerfum eins og Mentor – sem torveldar gæðastarfi og hindrar samfellu milli árganga. Ásgarður hefur unnið með fjölmörgum skólum að því að þróa sex vikna kennsluáætlanir. Þær tryggja að kennslan sé markviss, heildstæð og í sífelldri endurskoðun. Með sex vikna lotum er auðveldara að meta árangur, færa áherslur og viðhalda gæðum námsins. Eitt helsta vandamál íslenskra grunnskóla er skortur á kerfisbundnum stuðningi við áætlanagerð kennara og styrkri faglegri forystu innan skólanna. Fjárfesta þarf í stuðningi við starfsfólk til að efla gæði skólanna og gagnsæi á starfseminni. Nýr kennari sem kemur inn í skóla ætti að geta gengið að sameiginlegum gögnum og kennsluáætlunum – ekki þurfa að byrja frá grunni. Þessi samfella er lykillinn að fagmennsku, gæðum og vellíðan nemenda og kennara3. Það er auðvitað ekki ásættanlegt að 84% grunnskóla skorti virkar kennsluáætlanir. Góðar áætlanir eru ekki formsatriði – þær eru grunnur að farsæld barna, faglegu skólastarfi og traustu samstarfi heimila og skóla4. Hægt er að hlusta á hlaðvarpið hér í fullri lengd. Kristrún Lind Birgisdóttir Eigandi og ráðgjafi í Ásgarði Heimildir Lög um grunnskóla nr. 91/2008, 29. gr. og 31. gr. Um skólanámskrár og starfsáætlanir grunnskóla. Sótt af: https://www.althingi.is/lagas/nuna/2008091.html ↩ Aðalnámskrá grunnskóla – almennur hluti. (2011). Kafli 12: Skólanámskrá og starfsáætlun skóla, bls. 46–48. Mennta- og menningarmálaráðuneytið. Sótt af: https://www.stjornarradid.is (afrit í eigu notanda) ↩ Reglugerð nr. 1355/2022 um hæfniramma kennara og skólastjórnenda, sérstaklega kafli 5–7 um uppeldis- og kennslufræði, skipulag kennslu og faglegt samstarf. Sótt af: https://island.is/reglugerdir/nr/1355-2022 ↩ Aðalnámskrá grunnskóla – almennur hluti (2011), kafli 1.3 og 7.5. Þar er lögð áhersla á fagmennsku kennara, mikilvægi skólabrags og upplýsingagjöf til foreldra. ↩

Betra skólastarf með námsvísum

Eftir Tinna Pálsdóttir • 12. september 2025
Haustið er búið að vera líflegt og hefur einkennst af því að hjálpa skólum við að koma skipulagi á framsetningu og skipulagi á námi og kennslu. Námsvísar hafa í gegnum tíðina orðið að lykilverkfæri í því ferli. Skipulagsvinnan hefst ekki þegar nemendur mæta í skólann að hausti heldur strax að vori, áður en sumarfrí tekur við. Þá koma kennarar og stjórnendur saman til að setja upp grófa áætlun fyrir allt skólaárið. Þetta þýðir að þegar starfsfólk mætir aftur í ágúst er heildarskipulagið tilbúið og hægt er að einbeita sér að því að fínpússa fyrstu tímabilin. Slík nálgun tryggir að nemendur fari í gegnum öll þau viðfangsefni sem áætlað er að vinna með og að ekkert gleymist, óháð því hvernig skólaárið þróast. Skólaárinu er skipt niður í sex tímabil, hvert um sex vikur og á hverju tímabili er einn grunnþáttur menntunar hafður að leiðarljósi. Kennarar hengja kennsluáætlanir sínar á námsvísi (ársskipulag), sem tryggir bæði samræmi og gagnsæi. Þessi skipting í styttri lotur hefur reynst afar árangursrík. Hún hjálpar nemendum að sjá skýrari ramma utan um námið sitt og gefur kennurum betri yfirsýn yfir hæfniviðmið, námsmarkmið og matsviðmið. Þannig verður leiðsagnarmat skilvirkara og markmið námsins yfirstíganlegra. Á fundi sem haldinn var á vegum Miðstöðvar menntunar og skólaþjónustu á dögunum um skipulag náms, kennslu og mats í hæfnimiðuðu skólastarfi var þessi nálgun sérstaklega kynnt. Þar var mælst til þess að skólar skipuleggi nám og kennslu í 6–8 vikna tímabilum til að auðvelda yfirsýn, gera viðmiðin skýrari og stuðla að skilvirkara námi. Með þessum hætti verður námið markvissara, nemendur taka virkan þátt í eigin framvindu og kennarar hafa betra aðhald í sínum undirbúningi. Sumir skólar eru nýbúnir að taka upp þessa skipulagningu, en aðrir hafa unnið með hana árum saman. Reynsluboltarnir hafa þróað skýrar aðferðir til að nýta skipulagið, en það sem sameinar alla er sú sannfæring að ársskipulagið sé orðið að lykilatriði í gæðastarfi. Dæmi um skóla sem hafa tekið upp skýrt ársfyrirkomulag eru: Auðarskóli Ásgarðsskóli Bíldudalsskóli Eldhamrar Giljaskóli Grunnskóli Bolungarvíkur Grunnskóli Fjallabyggðar Grunnskóli Grundarfjarðar Grunnskóli Hólmavíkur Grunnskóli Húnaþings vestra Grunnskóli Önundarfjarðar Grunnskólinn á Suðureyri Grunnskólinn á Þingeyri Grunnskólinn í Stykkishólmi Höfðaskóli Lækjarbrekka Leikskóli Dalabyggðar Patreksskóli Araklettur Reykhólaskóli Sólvellir Tálknafjarðarskóli Fleiri skólar hafa auk þess tekið upp svokallaða þriggja ára rúllu. Það þýðir að þeir skipuleggja kennsluna með langtímasýn, þar sem áherslur hvers árs eru skýrar og tryggt er að öll markmið aðalnámskrár grunnskóla séu uppfyllt. Þannig missir enginn skóli sjónar á heildarmyndinni og nemendur fá samfellu í náminu sem nær yfir lengri tíma. Ávinningurinn fyrir nemendur er augljós. Þeir fá skýrari mynd af því sem þeir eru að vinna að í hverju tímabili, fá reglulega og markvissa endurgjöf frá kennurum sínum og upplifa að námsefnið er sett fram í viðráðanlegum einingum. Fyrir foreldra skapar þetta aukið traust, því ársskipulagið tryggir að börnin þeirra fái fjölbreytt og vel uppbyggt nám. Fyrir kennara veitir þetta aðhald og hagræðingu, og fyrir skólasamfélagið í heild felur það í sér meiri festu og fagmennsku. Með þessum vinnubrögðum verður skólinn ekki bara staður þar sem börn læra, heldur samfélag sem byggir á skýrum markmiðum, traustu skipulagi og góðu samstarfi allra aðila.