Ferlisritun með gervigreind: Ný nálgun í ritunarkennslu
Tinna Pálsdóttir • 6. desember 2024
Ferlisritun með gervigreind: Ný nálgun í ritunarkennslu
Ferlisritun hefur lengi verið ein áhrifaríkasta leiðin til að kenna nemendum að þróa ritunarfærni sína. Með því að leggja áherslu á skref fyrir skref ferli – allt frá hugmyndavinnu til lokaútgáfu – fá nemendur tækifæri til að þjálfa sig í sköpun, sjálfstæðum vinnubrögðum og gagnrýnni hugsun. Nú, með tilkomu gervigreindar (AI), er ferlisritun að þróast enn frekar. En hvernig getur þessi tækni stutt við ferlið og gert það bæði auðveldara og skemmtilegra fyrir bæði nemendur og kennara?
Hvað er ferlisritun?
Ferlisritun felur í sér að brjóta ritunarverkefni niður í stigin:
- Undirbúningur: Að safna hugmyndum og skipuleggja þær.
- Fyrstu drög: Að setja hugmyndir á blað án þess að einblína á fullkomnun.
- Endurskoðun: Að bæta innihald, flæði og uppbyggingu textans.
- Yfirlestur: Að leiðrétta málfræði og stíl.
- Birting: Skil á lokaútgáfu
Þetta ferli kennir nemendum að vinna markvisst og endurskoða verk sín í stað þess að skrifa í flýti og skila fyrstu drögum.
Undirbúningur
Fyrsta skref ferlisritunar er undirbúningur. Á þessu stigi safna nemendur hugmyndum og skipuleggja verkefnið sitt. Þetta er oft kallað „hugmyndavinna" og getur verið krefjandi, sérstaklega fyrir nemendur sem eiga erfitt með að finna innblástur.
Gervigreind getur hjálpað með því að:
- Bjóða upp á hugmyndir: Verkfæri eins og t.d. ChatGPT og Ragnar AI geta lagt til sögufyrirsagnir, viðfangsefni eða sjónarhorn sem nemendur geta unnið með.
- Skipuleggja hugmyndir: AI getur búið til hugarkort eða lista sem tengir saman hugmyndir og gerir skipulagið skýrara.
- Hvetja til sköpunar: Með því að svara spurningum nemenda getur AI hjálpað þeim að koma fyrstu hugmyndum sínum í gang.
Fyrstu drög
Þegar undirbúningurinn er lokið koma fyrstu drög. Hér setja nemendur hugmyndir sínar á blað án þess að hafa áhyggjur af því að textinn sé fullkominn. Þetta er mikilvægt skref þar sem það hjálpar nemendum að ná flæði í ritun sinni.
Gervigreind getur gert fyrstu drög auðveldari með því að:
- Láta nemendur byrja: Með því að gefa upphafssetningar eða tillögur að uppbyggingu texta hjálpar AI nemendum að komast yfir ritstíflu.
- Kveikja hugmyndir: Þegar nemendur festast getur AI lagt fram ný sjónarhorn eða hjálpað þeim að þróa efnið sitt frekar.
Endurskoðun
Endurskoðun er eitt mikilvægasta skrefið í ferlisritun. Hér skoða nemendur texta sinn með gagnrýnum augum og bæta uppbyggingu, flæði og innihald. Þetta getur verið flókið skref, en gervigreind er til staðar til að styðja við það.
Gervigreind getur hjálpað með því að:
- Greina flæði textans: AI getur bent á ósamræmi í textanum eða atriði sem gætu verið betur útskýrðir.
- Bjóða upp á valkosti: Með tillögum að betra orðavali eða styrkingu röksemda fær nemandinn skýrari sýn á hvernig bæta megi textann.
- Hvetja til skýrleika: AI getur aðstoðað við að gera hugmyndir skýrari og hjálpað til við flæði í textanum.
Yfirlestur
Þegar efni og uppbygging textans er komið í gott horf, einbeita nemendur sér að tæknilegum atriðum eins og stafsetningu, málfræði og setningafræði. Þetta er lokaúttektin áður en textinn er tilbúinn til birtingar eða afhendingar.
Gervigreind getur gert yfirlestur skilvirkari með því að:
Birting
Síðasta skref ferlisritunar er birting. Hér kynna nemendur texta sinn fyrir öðrum, hvort sem það er í prentuðu formi, á vef eða í kynningu. Þetta er tíminn til að sýna afrakstur vinnunnar og fagna því sem hefur tekist.
Gervigreind getur hjálpað á þessu stigi með því að:
- Hjálpa við framsetningu: AI getur aðstoðað við að búa til glærur, útskýringar eða grafík sem styðja við textann.
- Leggja til endurgjöf: Ef textinn er lesinn í AI-forriti getur það veitt innsýn í hvernig textinn gæti virkað á lesendur eða þá sem hlusta.
Með því að samþætta gervigreind í ferlisritun opnast nýjar dyr fyrir íslenska nemendur. Tæknin gerir ferlið aðgengilegra, eykur sjálfstraust þeirra og hjálpar þeim að þroska ritunarhæfni sína á skipulegan hátt. Kennarar fá einnig verkfæri sem gera þeim kleift að einbeita sér að sköpun og endurgjöf í stað skriflegra leiðréttinga.
Ferlisritun með gervigreind er ekki bara ný nálgun – hún er tækifæri til að breyta hvernig við hugsum um ritun í íslenskum skólum og undirbúa nemendur fyrir framtíðina.
Innra mat í brennidepli – samtal, samvinna og innblástur Tæplega 60 stjórnendur úr leik- og grunnskólum tóku þátt í hagnýtri vinnustofu um innra mat og gæðastarf sem haldin var á Litla Torgi í Háskóla Íslands þann 23. október. Vinnustofan, sem skipulögð var fyrir Samtök sjálfstætt starfandi skóla, var hluti af metnaðarfullum áherslum samtakanna til að efla faglegt samtal, festa góðan starfsanda í sessi og byggja upp sameiginlegt verklag í gæðamálum sjálfstætt starfandi skóla. Markmiðið er að sjálfstætt starfandi skólar ástundi fyrirmyndar gæðastarfshætti og verði leiðandi í gæðamálum á Íslandi. Ráðgjafar Ásgarðs leiddu vinnustofuna þar sem markmiðið var að draga flókin vandamál saman á einblöðung og finna lausnir byggðar á gagnaöflun og betrumbættum starfsháttum. Þátttakendur unnu að fjölbreyttum og skemmtilegum verkefnum í hópum, svo sem að takast á við áskoranir eins og matvendni nemenda eða þegar stór hluti nemenda er enn ólæs við upphaf 2. bekkjar. Hóparnir þróuðu saman hagnýtar lausnir með orðfæri og aðferðum innra mats, með húmor og vaxandi hugarfar að leiðarljósi. Mikill metnaður þátttakanda var augljós sem og einbeittur vilji til að efla skilning á gæðamálum í menntastofnunum, samvinna var virk og þátttakendur óhræddir við að láta ljós sitt skína. Þátttakendur lýstu yfir mikilli ánægju með dagskrána og framsetninguna og sýndu áhuga á frekari stuðningi við innleiðingu gæðastarfs. Ekki skemmdi fyrir að María Ösp Ómarsdóttir, skólastýra í Árbæ, Árborg, lýsti mjög metnaðarfullri innleiðingu gæðastarfs í leikskólanum sínum. Þar hefur Maríu tekist að leiða starfsmannahópinn með miklum metnaði við að innleiða kerfisbundið innra mat á stuttum tíma, samhliða uppbyggingu skólastarfsins. Hún sýndi okkur að gæðastarf byggir á þátttöku starfsfólksins og sameiginlegum skilningi allra á markmiðum þess. Um var að ræða áhrifamikla frásögn af gríðarlega yfirgripsmikilli vinnu sem hefur skilað stöðugu og öruggu gæðastarfi í skólanum. Vinnustofan undirstrikaði mikilvægi samtals, samvinnu og stöðugrar endurskoðunar sem lykilþátta í gæðastarfi sjálfstætt starfandi skóla. Með markvissum aðferðum og samstilltu átaki verður innra mat ekki aðeins formlegt ferli, heldur lifandi verkfæri sem eflir skólastarf og farsæld barna. Við þökkum traustið sem okkur var sýnt með því að fela okkur að leiða þessa vinnustofu. Einnig þökkum við hlý orð og góðar viðtökur því þáttakendur voru ósparir á hrósið og lýstu yfir hversu gagnleg vinnan var. Kristrún, Tinna og Anna María
Í nýjasta hlaðvarpi Ásgarðs ræða Kristrún Lind og Anna María Þorkelsdóttir mikilvægi kennsluáætlana í grunnskólum og þá staðreynd að þær vantar víða. Ný rannsókn Ásgarðs leiddi í ljós að einungis 16% grunnskóla landsins voru með virkar kennsluáætlanir í gildi fyrir haustið 2025 þegar málið var skoðað þann dagana 10.-14. október. Á þeim tímapunkti er um það bil 20% af skólaárinu þegar liðinn. Það er alvarlegt þegar litið er til þess að slíkar áætlanir eru bæði lögbundnar og grundvöllur góðs skólastarfs (1). Kennsluáætlanir eru lykilatriði í gæðastarfi skóla – þær tryggja samfellu í námi, gera nemendum kleift að skilja tilganginn með náminu og gera foreldrum kleift að fylgjast með og styðja börnin sín. Þegar áætlanir eru aðgengilegar á heimasíðu skólans fá bæði foreldrar og yfirvöld innsýn í áherslur í námi, kennslu og ekki síður námsmati (2). Í umræðunni kemur fram að skólum vanti oft leiðbeiningar og stuðning við gerð kennsluáætlana og hvernig má bæta stuðninginn. Einnig kemur fram að í mörgum tilvikum eru kennsluáætlanir geymdar lokaðar inni í kerfum eins og Mentor – sem torveldar gæðastarfi og hindrar samfellu milli árganga. Ásgarður hefur unnið með fjölmörgum skólum að því að þróa sex vikna kennsluáætlanir. Þær tryggja að kennslan sé markviss, heildstæð og í sífelldri endurskoðun. Með sex vikna lotum er auðveldara að meta árangur, færa áherslur og viðhalda gæðum námsins. Eitt helsta vandamál íslenskra grunnskóla er skortur á kerfisbundnum stuðningi við áætlanagerð kennara og styrkri faglegri forystu innan skólanna. Fjárfesta þarf í stuðningi við starfsfólk til að efla gæði skólanna og gagnsæi á starfseminni. Nýr kennari sem kemur inn í skóla ætti að geta gengið að sameiginlegum gögnum og kennsluáætlunum – ekki þurfa að byrja frá grunni. Þessi samfella er lykillinn að fagmennsku, gæðum og vellíðan nemenda og kennara3. Það er auðvitað ekki ásættanlegt að 84% grunnskóla skorti virkar kennsluáætlanir. Góðar áætlanir eru ekki formsatriði – þær eru grunnur að farsæld barna, faglegu skólastarfi og traustu samstarfi heimila og skóla4. Hægt er að hlusta á hlaðvarpið hér í fullri lengd. Kristrún Lind Birgisdóttir Eigandi og ráðgjafi í Ásgarði Heimildir Lög um grunnskóla nr. 91/2008, 29. gr. og 31. gr. Um skólanámskrár og starfsáætlanir grunnskóla. Sótt af: https://www.althingi.is/lagas/nuna/2008091.html ↩ Aðalnámskrá grunnskóla – almennur hluti. (2011). Kafli 12: Skólanámskrá og starfsáætlun skóla, bls. 46–48. Mennta- og menningarmálaráðuneytið. Sótt af: https://www.stjornarradid.is (afrit í eigu notanda) ↩ Reglugerð nr. 1355/2022 um hæfniramma kennara og skólastjórnenda, sérstaklega kafli 5–7 um uppeldis- og kennslufræði, skipulag kennslu og faglegt samstarf. Sótt af: https://island.is/reglugerdir/nr/1355-2022 ↩ Aðalnámskrá grunnskóla – almennur hluti (2011), kafli 1.3 og 7.5. Þar er lögð áhersla á fagmennsku kennara, mikilvægi skólabrags og upplýsingagjöf til foreldra. ↩
Haustið er búið að vera líflegt og hefur einkennst af því að hjálpa skólum við að koma skipulagi á framsetningu og skipulagi á námi og kennslu. Námsvísar hafa í gegnum tíðina orðið að lykilverkfæri í því ferli. Skipulagsvinnan hefst ekki þegar nemendur mæta í skólann að hausti heldur strax að vori, áður en sumarfrí tekur við. Þá koma kennarar og stjórnendur saman til að setja upp grófa áætlun fyrir allt skólaárið. Þetta þýðir að þegar starfsfólk mætir aftur í ágúst er heildarskipulagið tilbúið og hægt er að einbeita sér að því að fínpússa fyrstu tímabilin. Slík nálgun tryggir að nemendur fari í gegnum öll þau viðfangsefni sem áætlað er að vinna með og að ekkert gleymist, óháð því hvernig skólaárið þróast. Skólaárinu er skipt niður í sex tímabil, hvert um sex vikur og á hverju tímabili er einn grunnþáttur menntunar hafður að leiðarljósi. Kennarar hengja kennsluáætlanir sínar á námsvísi (ársskipulag), sem tryggir bæði samræmi og gagnsæi. Þessi skipting í styttri lotur hefur reynst afar árangursrík. Hún hjálpar nemendum að sjá skýrari ramma utan um námið sitt og gefur kennurum betri yfirsýn yfir hæfniviðmið, námsmarkmið og matsviðmið. Þannig verður leiðsagnarmat skilvirkara og markmið námsins yfirstíganlegra. Á fundi sem haldinn var á vegum Miðstöðvar menntunar og skólaþjónustu á dögunum um skipulag náms, kennslu og mats í hæfnimiðuðu skólastarfi var þessi nálgun sérstaklega kynnt. Þar var mælst til þess að skólar skipuleggi nám og kennslu í 6–8 vikna tímabilum til að auðvelda yfirsýn, gera viðmiðin skýrari og stuðla að skilvirkara námi. Með þessum hætti verður námið markvissara, nemendur taka virkan þátt í eigin framvindu og kennarar hafa betra aðhald í sínum undirbúningi. Sumir skólar eru nýbúnir að taka upp þessa skipulagningu, en aðrir hafa unnið með hana árum saman. Reynsluboltarnir hafa þróað skýrar aðferðir til að nýta skipulagið, en það sem sameinar alla er sú sannfæring að ársskipulagið sé orðið að lykilatriði í gæðastarfi. Dæmi um skóla sem hafa tekið upp skýrt ársfyrirkomulag eru: Auðarskóli Ásgarðsskóli Bíldudalsskóli Eldhamrar Giljaskóli Grunnskóli Bolungarvíkur Grunnskóli Fjallabyggðar Grunnskóli Grundarfjarðar Grunnskóli Hólmavíkur Grunnskóli Húnaþings vestra Grunnskóli Önundarfjarðar Grunnskólinn á Suðureyri Grunnskólinn á Þingeyri Grunnskólinn í Stykkishólmi Höfðaskóli Lækjarbrekka Leikskóli Dalabyggðar Patreksskóli Araklettur Reykhólaskóli Sólvellir Tálknafjarðarskóli Fleiri skólar hafa auk þess tekið upp svokallaða þriggja ára rúllu. Það þýðir að þeir skipuleggja kennsluna með langtímasýn, þar sem áherslur hvers árs eru skýrar og tryggt er að öll markmið aðalnámskrár grunnskóla séu uppfyllt. Þannig missir enginn skóli sjónar á heildarmyndinni og nemendur fá samfellu í náminu sem nær yfir lengri tíma. Ávinningurinn fyrir nemendur er augljós. Þeir fá skýrari mynd af því sem þeir eru að vinna að í hverju tímabili, fá reglulega og markvissa endurgjöf frá kennurum sínum og upplifa að námsefnið er sett fram í viðráðanlegum einingum. Fyrir foreldra skapar þetta aukið traust, því ársskipulagið tryggir að börnin þeirra fái fjölbreytt og vel uppbyggt nám. Fyrir kennara veitir þetta aðhald og hagræðingu, og fyrir skólasamfélagið í heild felur það í sér meiri festu og fagmennsku. Með þessum vinnubrögðum verður skólinn ekki bara staður þar sem börn læra, heldur samfélag sem byggir á skýrum markmiðum, traustu skipulagi og góðu samstarfi allra aðila.
