Read aloud STEM

noreply • 28. september 2021

Það heyrist oft í umræðunni að ástæða þess að drengir hafi slakan lesskilning sé að þeir lesi ekki nóg. Fyrir ansi mörgum árum fékk ég spurningu frá föður eins nemandans í umsjónarbekknum um hvernig væri hægt að bæta árangur hans á lesskilningsprófum. Ég nefndi að eina leiðin væri að lesa texta, lesa bækur eða tímarit. Faðirinn svaraði því til að drengir lesi ekki í dag og spurði hvað annað væri hægt að gera. Það sést á þessari spurningu og svari foreldrisins að það sem skipti máli var útkoma drengsins úr prófi en ekki áhyggjur af því að sonurinn les aldrei neitt og var með slakan lesskilning í öllu námi.

Annað sem heyrist oft er að nemendur sjái ekki tilgang í því sem við erum að gera og geri því ekkert. Ég hef sjálf nefnt það þegar ég tala um bráðgera nemendur, því ég hef séð að það hjálpar oft að útskýra tilgang verkefna fyrir þeim til að þeir nenni að gera þau. Eitt sem hjálpar er að vera með skýrar verkefnalýsingar, skýr námsmarkmið (hvað á nemandinn að læra?) og flott viðmið um árangur (hvernig uppfylla nemendur hæfniviðmiðin?). Fyrir suma nemendur (sérstaklega þessa bráðgeru) hentar illa að vera með fastan ramma um hvernig lokaafurð eigi að líta út heldur þurfa þeir og margir aðrir nemendur að fá að nota ímyndunaraflið og kannski getu og/eða vilja til að leita út fyrir námsefnið að svörum.

Eitt af því sem er að skila góðum árangri fyrir bæði drengi og nemendur sem vilja ekki vinna í vinnubókum eða lesa bækur, er svokallað Read aloud STEM. STEM stendur fyrir science (vísindi), technology (tækni), engineering (verk- eða tæknifræði) og math (stærðfræði). Ef að við bætum sköpun/hugvísindum í verkefnið (art) þá kallast þetta STEAM. Read aloud STEM er sköpun sem fylgir lestri bóka. Fólk sem hefur verið að notast við þessa aðferð undanfarin ár lýsa því hvernig drengir sérstaklega eru farnir að hlusta á annan og áhugasamari hátt á lestur bóka eða nýta sér innihald bóka á annan hátt. Þeir eru stöðugt að velta fyrir sér textanum og hvað þeir vilji endurskapa af því sem fram kemur í honum.

STEM verkefni snúast um að setja sig í spor fólks sem vinnur við þær greinar sem liggja að baki skammstöfuninni. Þau spor þýða að nemendur hafa alltaf ákveðin ramma og þeir gætu þurft að læra að ferlið sé allt annað en línulegt. Það gæti verið að eitthvað gerist í ferlinu sem breytir upprunalegum hugmyndum. Það gerist oft hjá fólki sem vinnur við að skapa eitthvað eins og brýr, byggingar, vegi, vélmenni….. Forsendur geta breyst eða það þarf að taka tillit til ákveðinna þátta. Þegar ég bý til STEM verkefni þá set ég oft inn eitt atriði sem þurfi að vera í verkefninu eða má alls ekki nota (og þá er það alltaf eitthvað sem ég veit að nemendur myndu sækja fyrst). Þetta snýst nefnilega um að vera lausnamiðaður.

Read aloud STEM snýst um að lesa bækur og velta fyrir sér hvað sé hægt að skapa úr þeim. Sem dæmi þá tók ég fyrir bókina Bankaránið í einu litlu STEM verkefni. Bókin fjallar um börn sem fara í sund og leysa bankarán. Í sundlauginni fara þau í vatnsrennibraut og verkefnið sem ég lagði fyrir eftir lesturinn var að búa til vatnsrennibraut. Ég setti inn þau skilyrði að nemendur yrðu að nota álpappir ásamt öðru efni sem þeir velja og að kúla yrði að geta rúllað niður rennibrautina. Eins og flestir vita þá eru vatnsrennibrautir oft þannig að það eru beygjur á þeim, þannig að flott nemendarverkefni myndi sýna það. Þetta með álpappírinn er svo bara eitthvað sem nemendur verða að taka tillit til við hönnunina. Þeir þurfa að finna hlutverk fyrir hann og eru þá komnir með eitthvað afmarkandi sem þeir myndu alltaf þurfa að huga að í sköpun sem tilheyrir STEM greinunum.

En það þarf ekki að vera þannig að kennarinn ákveði hvað eigi að skapa. Í Disney bókinni Dúmbó á ferð og flugi fara dýrin sem tilheyra sama sirkús og Dúmbó í ferðalag. Þau fara í lest, sem fer ekki að stað. Þau fara í skip, sem þau eyðileggja. Þau fara í flugvél en þurfa að lenda vegna slæms veður og þau fara í bíla. Eftir lestur á svona bók er ansi margt hægt að skapa. Hvernig komum við þungum farmi í flugvél og hún flýgur samt? Hvernig getum við gert skip þannig að það heldur 10-20 dýrum af mismunandi þyngd (nemendur geta valið dýr sem tilheyra oft svona sirkús). Þeir geta fundið út hversu þung dýrin eru og skapað eitthvað sem getur haldið þeim (eða bara eins þungum farmi og hægt er). Í raun eru möguleikarnir endalausir hvað varðar lausnir og sköpun eftir lestur svona bókar.

Þeir sem hafa gert þetta lengi myndu segja ykkur að á meðan lestrinum stendur þá spyrja nemendur oft hvort að þeir megi endurskapa eitthvað ákveðið í bókinni. Þeir eru með hugann við lesturinn AF ÞVÍ að þeir eru að leita af einhverju til að skapa. Þeir sjá þannig tilgang með lestri bókanna og hann er annar en að taka próf úr henni. Það er hægt að nota næstum allar bækur svona og ef að það er ekki eitthvað augljóst sem er hægt að skapa er það líklega bara betra. Ef að nemendur er að lesa bókina Drengurinn í röndóttu náttfötunum er hægt að biðja nemendur að hanna flóttaleið fyrir fólkið í útrýmingabúðunum þar sem það eina sem er hægt að nota er það sem fólk hafði til að borða úr eða annað í umhverfi þeirra (engin venjuleg verkfæri). Ef að bókin fjallar um fátækt er hægt að biðja nemendur að finna lausn til að enda fátæktina og þannig geta allar bækur haft skapandi eiginleika.

Við mælum með því að þið prófið að gefa sköpun lausan tauminn eftir lestur bóka og erum nokkuð viss um að ólíklegustu börn munu fara að lesa af því að þeir sjá tilgang með lestri bókanna, sem gefur þeim þá líka nýja tengingu við heim bókanna.


Vel sótt vinnustofa um gæðamál í leik- og grunnskólum

Eftir Kristrún Birgisdóttir • 24. október 2025
Innra mat í brennidepli – samtal, samvinna og innblástur Tæplega 60 stjórnendur úr leik- og grunnskólum tóku þátt í hagnýtri vinnustofu um innra mat og gæðastarf sem haldin var á Litla Torgi í Háskóla Íslands þann 23. október. Vinnustofan, sem skipulögð var fyrir Samtök sjálfstætt starfandi skóla, var hluti af metnaðarfullum áherslum samtakanna til að efla faglegt samtal, festa góðan starfsanda í sessi og byggja upp sameiginlegt verklag í gæðamálum sjálfstætt starfandi skóla. Markmiðið er að sjálfstætt starfandi skólar ástundi fyrirmyndar gæðastarfshætti og verði leiðandi í gæðamálum á Íslandi. Ráðgjafar Ásgarðs leiddu vinnustofuna þar sem markmiðið var að draga flókin vandamál saman á einblöðung og finna lausnir byggðar á gagnaöflun og betrumbættum starfsháttum. Þátttakendur unnu að fjölbreyttum og skemmtilegum verkefnum í hópum, svo sem að takast á við áskoranir eins og matvendni nemenda eða þegar stór hluti nemenda er enn ólæs við upphaf 2. bekkjar. Hóparnir þróuðu saman hagnýtar lausnir með orðfæri og aðferðum innra mats, með húmor og vaxandi hugarfar að leiðarljósi. Mikill metnaður þátttakanda var augljós sem og einbeittur vilji til að efla skilning á gæðamálum í menntastofnunum, samvinna var virk og þátttakendur óhræddir við að láta ljós sitt skína. Þátttakendur lýstu yfir mikilli ánægju með dagskrána og framsetninguna og sýndu áhuga á frekari stuðningi við innleiðingu gæðastarfs. Ekki skemmdi fyrir að María Ösp Ómarsdóttir, skólastýra í Árbæ, Árborg, lýsti mjög metnaðarfullri innleiðingu gæðastarfs í leikskólanum sínum. Þar hefur Maríu tekist að leiða starfsmannahópinn með miklum metnaði við að innleiða kerfisbundið innra mat á stuttum tíma, samhliða uppbyggingu skólastarfsins. Hún sýndi okkur að gæðastarf byggir á þátttöku starfsfólksins og sameiginlegum skilningi allra á markmiðum þess. Um var að ræða áhrifamikla frásögn af gríðarlega yfirgripsmikilli vinnu sem hefur skilað stöðugu og öruggu gæðastarfi í skólanum. Vinnustofan undirstrikaði mikilvægi samtals, samvinnu og stöðugrar endurskoðunar sem lykilþátta í gæðastarfi sjálfstætt starfandi skóla. Með markvissum aðferðum og samstilltu átaki verður innra mat ekki aðeins formlegt ferli, heldur lifandi verkfæri sem eflir skólastarf og farsæld barna. Við þökkum traustið sem okkur var sýnt með því að fela okkur að leiða þessa vinnustofu. Einnig þökkum við hlý orð og góðar viðtökur því þáttakendur voru ósparir á hrósið og lýstu yfir hversu gagnleg vinnan var. Kristrún, Tinna og Anna María

Hvar eru kennsluáætlanirnar?

Eftir Kristrún Birgisdóttir • 16. október 2025
Í nýjasta hlaðvarpi Ásgarðs ræða Kristrún Lind og Anna María Þorkelsdóttir mikilvægi kennsluáætlana í grunnskólum og þá staðreynd að þær vantar víða. Ný rannsókn Ásgarðs leiddi í ljós að einungis 16% grunnskóla landsins voru með virkar kennsluáætlanir í gildi fyrir haustið 2025 þegar málið var skoðað þann dagana 10.-14. október. Á þeim tímapunkti er um það bil 20% af skólaárinu þegar liðinn. Það er alvarlegt þegar litið er til þess að slíkar áætlanir eru bæði lögbundnar og grundvöllur góðs skólastarfs (1). Kennsluáætlanir eru lykilatriði í gæðastarfi skóla – þær tryggja samfellu í námi, gera nemendum kleift að skilja tilganginn með náminu og gera foreldrum kleift að fylgjast með og styðja börnin sín. Þegar áætlanir eru aðgengilegar á heimasíðu skólans fá bæði foreldrar og yfirvöld innsýn í áherslur í námi, kennslu og ekki síður námsmati (2). Í umræðunni kemur fram að skólum vanti oft leiðbeiningar og stuðning við gerð kennsluáætlana og hvernig má bæta stuðninginn. Einnig kemur fram að í mörgum tilvikum eru kennsluáætlanir geymdar lokaðar inni í kerfum eins og Mentor – sem torveldar gæðastarfi og hindrar samfellu milli árganga. Ásgarður hefur unnið með fjölmörgum skólum að því að þróa sex vikna kennsluáætlanir. Þær tryggja að kennslan sé markviss, heildstæð og í sífelldri endurskoðun. Með sex vikna lotum er auðveldara að meta árangur, færa áherslur og viðhalda gæðum námsins. Eitt helsta vandamál íslenskra grunnskóla er skortur á kerfisbundnum stuðningi við áætlanagerð kennara og styrkri faglegri forystu innan skólanna. Fjárfesta þarf í stuðningi við starfsfólk til að efla gæði skólanna og gagnsæi á starfseminni. Nýr kennari sem kemur inn í skóla ætti að geta gengið að sameiginlegum gögnum og kennsluáætlunum – ekki þurfa að byrja frá grunni. Þessi samfella er lykillinn að fagmennsku, gæðum og vellíðan nemenda og kennara3. Það er auðvitað ekki ásættanlegt að 84% grunnskóla skorti virkar kennsluáætlanir. Góðar áætlanir eru ekki formsatriði – þær eru grunnur að farsæld barna, faglegu skólastarfi og traustu samstarfi heimila og skóla4. Hægt er að hlusta á hlaðvarpið hér í fullri lengd. Kristrún Lind Birgisdóttir Eigandi og ráðgjafi í Ásgarði Heimildir Lög um grunnskóla nr. 91/2008, 29. gr. og 31. gr. Um skólanámskrár og starfsáætlanir grunnskóla. Sótt af: https://www.althingi.is/lagas/nuna/2008091.html ↩ Aðalnámskrá grunnskóla – almennur hluti. (2011). Kafli 12: Skólanámskrá og starfsáætlun skóla, bls. 46–48. Mennta- og menningarmálaráðuneytið. Sótt af: https://www.stjornarradid.is (afrit í eigu notanda) ↩ Reglugerð nr. 1355/2022 um hæfniramma kennara og skólastjórnenda, sérstaklega kafli 5–7 um uppeldis- og kennslufræði, skipulag kennslu og faglegt samstarf. Sótt af: https://island.is/reglugerdir/nr/1355-2022 ↩ Aðalnámskrá grunnskóla – almennur hluti (2011), kafli 1.3 og 7.5. Þar er lögð áhersla á fagmennsku kennara, mikilvægi skólabrags og upplýsingagjöf til foreldra. ↩

Betra skólastarf með námsvísum

Eftir Tinna Pálsdóttir • 12. september 2025
Haustið er búið að vera líflegt og hefur einkennst af því að hjálpa skólum við að koma skipulagi á framsetningu og skipulagi á námi og kennslu. Námsvísar hafa í gegnum tíðina orðið að lykilverkfæri í því ferli. Skipulagsvinnan hefst ekki þegar nemendur mæta í skólann að hausti heldur strax að vori, áður en sumarfrí tekur við. Þá koma kennarar og stjórnendur saman til að setja upp grófa áætlun fyrir allt skólaárið. Þetta þýðir að þegar starfsfólk mætir aftur í ágúst er heildarskipulagið tilbúið og hægt er að einbeita sér að því að fínpússa fyrstu tímabilin. Slík nálgun tryggir að nemendur fari í gegnum öll þau viðfangsefni sem áætlað er að vinna með og að ekkert gleymist, óháð því hvernig skólaárið þróast. Skólaárinu er skipt niður í sex tímabil, hvert um sex vikur og á hverju tímabili er einn grunnþáttur menntunar hafður að leiðarljósi. Kennarar hengja kennsluáætlanir sínar á námsvísi (ársskipulag), sem tryggir bæði samræmi og gagnsæi. Þessi skipting í styttri lotur hefur reynst afar árangursrík. Hún hjálpar nemendum að sjá skýrari ramma utan um námið sitt og gefur kennurum betri yfirsýn yfir hæfniviðmið, námsmarkmið og matsviðmið. Þannig verður leiðsagnarmat skilvirkara og markmið námsins yfirstíganlegra. Á fundi sem haldinn var á vegum Miðstöðvar menntunar og skólaþjónustu á dögunum um skipulag náms, kennslu og mats í hæfnimiðuðu skólastarfi var þessi nálgun sérstaklega kynnt. Þar var mælst til þess að skólar skipuleggi nám og kennslu í 6–8 vikna tímabilum til að auðvelda yfirsýn, gera viðmiðin skýrari og stuðla að skilvirkara námi. Með þessum hætti verður námið markvissara, nemendur taka virkan þátt í eigin framvindu og kennarar hafa betra aðhald í sínum undirbúningi. Sumir skólar eru nýbúnir að taka upp þessa skipulagningu, en aðrir hafa unnið með hana árum saman. Reynsluboltarnir hafa þróað skýrar aðferðir til að nýta skipulagið, en það sem sameinar alla er sú sannfæring að ársskipulagið sé orðið að lykilatriði í gæðastarfi. Dæmi um skóla sem hafa tekið upp skýrt ársfyrirkomulag eru: Auðarskóli Ásgarðsskóli Bíldudalsskóli Eldhamrar Giljaskóli Grunnskóli Bolungarvíkur Grunnskóli Fjallabyggðar Grunnskóli Grundarfjarðar Grunnskóli Hólmavíkur Grunnskóli Húnaþings vestra Grunnskóli Önundarfjarðar Grunnskólinn á Suðureyri Grunnskólinn á Þingeyri Grunnskólinn í Stykkishólmi Höfðaskóli Lækjarbrekka Leikskóli Dalabyggðar Patreksskóli Araklettur Reykhólaskóli Sólvellir Tálknafjarðarskóli Fleiri skólar hafa auk þess tekið upp svokallaða þriggja ára rúllu. Það þýðir að þeir skipuleggja kennsluna með langtímasýn, þar sem áherslur hvers árs eru skýrar og tryggt er að öll markmið aðalnámskrár grunnskóla séu uppfyllt. Þannig missir enginn skóli sjónar á heildarmyndinni og nemendur fá samfellu í náminu sem nær yfir lengri tíma. Ávinningurinn fyrir nemendur er augljós. Þeir fá skýrari mynd af því sem þeir eru að vinna að í hverju tímabili, fá reglulega og markvissa endurgjöf frá kennurum sínum og upplifa að námsefnið er sett fram í viðráðanlegum einingum. Fyrir foreldra skapar þetta aukið traust, því ársskipulagið tryggir að börnin þeirra fái fjölbreytt og vel uppbyggt nám. Fyrir kennara veitir þetta aðhald og hagræðingu, og fyrir skólasamfélagið í heild felur það í sér meiri festu og fagmennsku. Með þessum vinnubrögðum verður skólinn ekki bara staður þar sem börn læra, heldur samfélag sem byggir á skýrum markmiðum, traustu skipulagi og góðu samstarfi allra aðila.